Śladami gliwickich Żydów to projekt edukacyjny skierowany do młodzieży z klas I – III szkół średnich, które w minionych latach uczestniczyły już w pracach związanych z porządkowaniem starego cmentarza żydowskiego w Gliwicach. Każda ze szkół będzie samodzielnie wybierać grupę swoich uczniów, kierując się ich zainteresowaniami oraz aktywnością społeczną.
Inspiracją dla naszego projektu była historia Gliwic, przed 1945 rokiem będących niemieckim Gleiwitz, zamieszkałym przez niewielką, ale silnie zasymilowaną społeczność żydowską, mającą ogromny wpływ na rozwój i życie miasta. Po wojnie niemal wszyscy niemieccy mieszkańcy zostali wypędzeni ze swojego miasta, a już polskie Gliwice zasiedlono ludnością napływową, w dużej mierze zza wschodniej granicy. Obecnie 95% populacji gliwiczan stanowią potomkowie przesiedleńców, którzy przez dekady postrzegali to miasto jako obce, nie byli zainteresowani jego historią i dziedzictwem, a władze często umyślnie zacierały historię miasta, jego różnorodność kulturową i etniczną.
Chcemy więc pokazać młodym gliwiczankom i gliwiczanom fragment niezwykłej i fascynującej historii ich małej ojczyzny. Młodzi ludzie posiadają znikomą wiedzę na temat dziejów miasta i regionu, co przekłada się na stosunek do jego historycznego dziedzictwa. Widzimy więc potrzebę przekazania tej wiedzy, uwrażliwienia uczniów na bogatą, różnorodną i wielowiekową tkankę miasta oraz dziedzictwo wcześniejszych pokoleń. Rozbudzenie tej świadomości, otwarcie na dialog oraz wykształcenie grupy „liderów pamięci”, którzy uzyskają podstawy do dalszego rozwoju w zakresie dbania o lokalne dziedzictwa i promowanie go wśród rówieśników, czy poza Gliwicami, są głównymi celami projektu Śladami gliwickich Żydów. Liczymy też na to, że dzięki spotkaniom z gośćmi i działaniom w terenie młodzież wzmocni więź z miastem i zyska poczucie przynależności do przestrzeni, w której zawsze było, i powinno być teraz, miejsce dla każdego mieszkańca, niezależnie od jego przynależności kulturowej, religijnej czy narodowej.
W ramach projektu odbędą się cztery spotkania (w marcu, kwietniu, maju i czerwcu).
Na pierwsze z nich zapraszamy do Biblioteki Centralnej w sobotę 22 marca 2025, o g. 12.00.
Gościem specjalnym będzie dr Jakub Kornhauser – wykładowca UJ w Krakowie, tłumacz, poeta, eseista, krytyk literacki i literaturoznawca oraz syn pochodzącego z Gliwic wybitnego poety Juliana Kornhausera – który podzieli się z nami gliwicka historią swojej rodziny i opowie o literatach żydowskiego pochodzenia tworzących w Gliwicach.
Drugie spotkanie odbędzie się w niedzielę 13 kwietnia. Uczniowie poznają historię wybitnych Żydów, którzy są tam pochowani, usłyszą opowieść Seweryna Botora – historyka i opiekuna cmentarza – o żydowskich tradycjach funeralnych i ich symbolice. Ważną częścią tego dnia będzie czyszczenie macew i prace porządkowe na cmentarzu.
Podczas kolejnego spotkania – 9 maja 2025 – odwiedzimy Dom Pamięci Żydów Górnośląskich, gdzie Karolina Jakoweńko – jego szefowa – zapozna młodzież z przedwojenną historią tego miejsca i jego współczesną działalnością oraz z dziejami rodów, które wpłynęły na rozwój Gleiwitz, opowie także o metodach promowania dziedzictwa żydowskiego. Razem z gościem – dr. Sławomirem Pastuszką, członkiem Gminy Wyznaniowej Żydowskie oraz Chewra Kadisza – odwiedzimy nowy cmentarz żydowski, przylegający do dawnego domu przedpogrzebowego, zwanego niegdyś Małą Synagogą. Nasz przewodnik opowie o życiu religijnym Żydów, a na zakończenie planujemy wspólną kolację szabatową w murach muzeum.
Czwarte, ostatnie spotkanie, odbędzie w tym samym miejscu 15 czerwca br. Pod pomnikiem poległych w I wojnie światowej żydowskich żołnierzy wspólne odczytamy ich nazwiska. Będące to drugi apele pamięci od ponad 80 lat. Po apelu odbędzie się spotkanie on-line z Silvio Lomnitzerem (potomkiem górnośląskich Żydów, którzy opuścili tereny ówczesnej Rzeszy), podczas którego uczestnicy będą mogli podzielić się z nim informacjami, które pozyskali w podczas projektowych wydarzeń. Na zakończone wręczymy uczestnikom zaświadczenia potwierdzające ich udziale w cyklu spotkań oraz pamiątkowe książki wydane przez Muzeum w Gliwicach.
Projekt pod Patronatem Prezydent Miasta Gliwice Katarzyny Kuczyńskiej-Budki został dofinansowany z funduszy Forum Dialogu w ramach konkursu grantowego.
