(łac. ex libris = z książek)
To znak własnościowy, najczęściej – graficznie skomponowana kartka z napisem (imię, nazwisko, instytucja) lub symbolem (herb) wskazującym właściciela książki, zwykle naklejana na odwrocie przedniej okładki.
Ekslibrisy artystyczne wykonane w szlachetnych technikach graficznych, tj. drzeworyt, miedzioryt, akwaforta, akwatinta czy litografia podnoszą wartości estetyczne książek, nadając im charakter bibliofilski.
Geneza ekslibrisu wywodzi się od herbu malowanego na kartach ksiąg rękopiśmiennych w charakterze znaku własnościowego co najmniej od połowy XIV wieku. Ekslibris w postaci naklejanej kartki pojawił się w Europie Zachodniej pod koniec wieku XV.
W następnym wieku grafika ekslibrisu osiągnęła bardzo wysoki poziom artystyczny. Nowe techniki graficzne – akwaforta i mezzotinta zostały wprowadzone w wieku XVIII. Jednocześnie rozszerzył się znacznie repertuar zdobniczy o motywy roślinne, pejzaże, sceny rodzajowe.
W pracowniach grafików zaczęły coraz częściej powstawać ekslibrisy lekkie w kompozycji i subtelne w rysunku. Z kolei XIX wiek charakteryzuje się obniżeniem walorów estetycznych ekslibrisów, wykonywanych w nowych technikach: litografii i cynkografii, zdecydowanie mniej reprezentacyjnych niż poprzednie. Dopiero pod koniec tego stulecia zaczęło odradzać się zainteresowanie tą formą graficzną pod wpływem zbieractwa znaków książkowych. Z inicjatywy zbieraczy pojawiały się naukowe i popularne publikacje poświęcone ekslibrisom, ukazywały się specjalistyczne czasopisma, tworzyły się stowarzyszenia miłośników oraz kolekcjonerów. Organizowano już wówczas wystawy, aukcje, konkursy.
Jako znak graficzny ekslibris przeżył swój wielki renesans w początkach wieku XX, co wiązało się z nawrotem do klasycznych technik tj. drzeworytu, miedziorytu, akwaforty. Dla wielu grafików ekslibris stał się także jedyną formą wypowiedzi artystycznej. Od tego też czasu coraz wyraźniej ekslibris zaczął tracić swe użytkowe znaczenie jako znak własnościowy książki, stając się z czasem niemal wyłącznie obiektem kolekcjonerskim dla miłośników małej grafiki.
(oprac. na podstawie: Encyklopedia Wiedzy o Książce. Wrocław, 1971, ł. 653-656)
Wykaz technik graficznych
C – druk wklęsły
C1 – staloryt
C2 – miedzioryt
C3 – akwaforta
C4 – sucha igła
C5 – akwatinta
C6 – miękki werniks
C7 – mezzotinta
C8 – plastykoryt
P3 – heliograwiura fotogalwanografia
P4 – wielkonakładowa fotograwiura, rotograwiura
P10 – druk akwafortowy z płyt stalowych
X – druk wypukły
X1 – drzeworyt wzdłużny
X2 – drzeworyt poprzeczny
X3 – linoryt
X4 – druk wypukły z płyty metalowej ciętej lub trawionej, metaloryt
X5 – druk wypukły z płyt metalowych przygotowanych do druku wklęsłego
X6 – druk wypukły z płyt z innych materiałów, np. syntetycznych
X7 – stempel kamienny, kamienioryt
T – typografia
T1 – linotyp
T2 – fotoksylografia
P1 – cynkotypia kreskowa
L – litografia
L1 – autolitografia
L2 – autofgrafia
L3 – cynkografia
L4 – algrafia
P8 – fotografia
CGD – Computer Generated Design
P5 – światłodruk
P6 – fotolitografia
P7 – offset
P9 – serigrafia
CRD – Computer Reproduced Design
Pełna lista dostępna na stronie internetowej
FISAE – Fédération Internationale des Sociétés d’Amateurs d’Ex-Libris
http://www.fisae.org/techsymbols.html
The technical symbols (ENG)
C – Intaglio printing (blank)
C1 – Steel engraving
C2 – Burin (graver or gouge) engraving
C3 – Etching
C4 – Drypoint
C5 – Aquatint
C6 – Soft-ground or other ground-based etching
C7 – Mezzotint
C8 – Intaglio engraving on linoleum, plastic & other materials
P3 – Heliogravure, Photogalvanography
P4 – Commercial photogravure, rotogravure
P10 – Etched steel printing (die-printing)
X – Relief printing (blank)
X1 – Woodcut
X2 – Wood engraving
X3 – Linocut
X4 – Relief-printed engraved or etched metal plates, notably metal cut
X5 – Relief-printed metal plates created for intaglio printing
X6 – Relief-printed engraving of other materials, for example synthetic ones
X7 – (Chinese) stone stamp
T – Typography
T1 – Linotype
T2 – Photoxylography
T3 – Commercial rubber stamp
P1 – Line block (cliché) with or without photography
P2 – Half-tone, for example photozincography
L1 – Autolithography
L2 – Autography (transfer lithography)
L3 – Zincography
L4 – Algraphy
CGD – Computer Generated Design
P – Photographic reproduction
P5 – Collotype Unchanged
P6 – Photolithography
P7 – Offset
P9 – Serigraphic reproduction
CRD – Computer Reproduced Design
More information on website: http://www.fisae.org/techsymbols.html
